Siz “mizan” deyip sırat-ı müstakîm üzere yürümeye gayret ederken, bir kısım gulyabanîler önünüzü kesebilirler. Müslümanlık adına, onun değerlerini kendi derinlikleriyle kavrama adına Müslümanlığa bu çağda olduğu kadar bir “gurbet”in yaşatıldığı başka bir çağ bilmiyorum. Haçlı işgalleri döneminde, Devlet-i Aliyye’nin parçalandığı, İstanbul’un işgal edildiği, bazı yerlerin İtalyanlar, bazı yerlerin Fransızlar, bazı yerlerin Yunanlılar tarafından işgal edildiği dönemde bile, Müslümanlar, kendi duygu ve düşünceleri açısından oldukları yerde duruyorlardı; sağlamdılar, ahsen-i takvime mazhariyetin hakkını vermeye çalışıyorlardı. Hiçbir zaman günümüzde olduğu kadar “sürü” olmamışlardı. Bir kısım gafillerin, zâlimlerin, gaddarların, hattârların, eşrârın arkasından hesapsız sürüklenmemişlerdi. Fransız’ı Fransız olarak, İtalyan’ı İtalyan olarak, İngiliz’i/Anglosakson’u İngiliz/Anglosakson olarak görerek, insanca tavırlarında kusur etmemişler fakat kendileri olma mevzuunda da fevkalade hassas davranmışlardı. Değerlerine ölesiye bağlılık vardı. Kur’an -bir yönüyle- bir mikyas idi; her şeyi ona vuruyor, onunla değerlendiriyor; “Bu doğru, bu eğri; bu doğru, bu eğri; bu doğru, bu eğri!” derken, Kitap ve Sünnet mizanlarıyla her şeyi tartıyorlardı. Ve insanımız da o zaman -esasen- kendini mizana vurmuş oluyordu. Evet, insanla alakalı Rahman sûre-i celilesinde, başta dört defa o “mizan”a dikkatin çekilmesi çok mânidar.